Nội dung nổi bật thứ hai của cuốn sách là câu chuyện về ông Authur (hay còn được gọi Boo Radley). Ông từng bị kết án tội gây rối trật tự công cộng và bị mang tiếng là chơi với bạn xấu khi còn trẻ, vì nỗi xấu hổ đó, ông đã ở trong nhà trong suốt hơn mười năm qua. Bản thân Authur đơn thuần vì không muốn tiếp xúc với xã hội bên ngoài nữa nhưng ông lại bị mọi người biến thành một kẻ nguy hiểm, bí ẩn và xấu xa trong thị trấn. Nhưng chính ông lại là người quan tâm đến lũ trẻ và giết Bob Ewell để cứu hai đứa con của Atticus khỏi sự trả thù của hắn. Atticus và vị cảnh sát trưởng đã quyết định dựng ra câu chuyện Edwell tự ngã lên con dao của chính hắn thay vì bắt Boo Radley về điều tra. Dù anh ta có thể sẽ thoát tội do đây là hành động giết người để phòng vệ trong lúc cấp bách, nhưng việc điều tra sẽ kéo Boo ra khỏi chốn ẩn dật, phơi mình trước ánh mắt công chúng. Và Boo chắc chắn sẽ không thể chịu được ánh mắt và sự tập trung của mọi người như vậy.

Tác phẩm ban đầu được tác giả đặt tên là Atticus nhưng sau đó đã được đổi thành Giết con chim nhại vì nội dung cuốn sách đã vượt ngoài phạm vi của cuộc đời một nhân vật. Chim nhại chẳng làm gì khác ngoài đem tiếng hót đến cho ta thưởng thức. Chúng không phá hoại vườn tược con người, chúng không làm gì khác ngoài hót bằng cả trái tim cho chúng ta nghe. Chúng là biểu tượng của sự trong sáng và tốt đẹp, do đó, giết chim nhại là một tội lỗi. Trong tác phẩm, chim nhại được gắn với hình ảnh những nạn nhân vô tội trong thị trấn Maycomb, trong đó có Tom Robinson và Boo Radley.

Nói tới nạn phân biệt chủng tộc, nhiều bạn đọc có thể liên tưởng tới những cuốn sách lịch sử chính trị “khó gặm” về những câu chuyện lớn lao của nhân loại. Nếu vậy, Giết con chim nhại đã không thể trở thành một trong những cuốn sách kinh điển gối đầu giường của những người yêu sách. Tuy viết về một vấn đề vô cùng phức tạp nhưng tác giả không dùng lối viết cứng nhắc hay đao to búa lớn. Tác phẩm đi sâu vào thế hệ người đọc bằng cách nhìn ngây thơ nhưng lại gây ám ảnh đặc trưng của một cô bé bảy tuổi – Scout trước các sự việc xảy ra trong cuộc sống tuổi thơ của cô bé. Không quá căm hận, không quá cay nghiệt, tác giả vẽ nên một bức tranh xã hội u buồn bởi những tư tưởng phân biệt, cổ hủ, bất công bằng nét bút nhẹ nhàng nhưng chua cay. Tuy nhiên, trên bức tranh đó, tác giả còn gửi gắm những tia sáng hy vọng le lói mà trung tâm ánh sáng là nhân vật người cha – Atticus. Ông chính người luật sư đã nỗ lực để bào chữa cho Tom Robinson thoát tội trước ánh mắt dè bỉu của bạn bè, họ hàng và ông cũng là tấm gương nhân cách mẫu mực cho hai đứa con của mình – Jem và Scout. Bên cạnh đó, một cách trân trọng và sâu kín, tác giả còn nhắc nhớ đến những con người tử tế thầm lặng trong thị trấn và tin tưởng về một tương lai tốt đẹp sẽ đến với đất nước Mỹ.

Cuộc chiến chống lại nạn phân biệt chủng tộc vẫn diễn ra đâu đó mỗi ngày trên đất nước Mỹ, cho dù chính phủ và người dân đã nỗ lực xóa bỏ, nhưng chúng ta đều biết để loại bỏ hoàn toàn định kiến phân biệt là điều không dễ dàng. Trong Giết con chim nhại, nhà văn chỉ đưa ra một vụ án nhỏ điển hình cho hàng loạt các vụ án vô lý diễn ra khắp miền Nam nước Mỹ bấy giờ. Qua đoạn trần thuật của cô bé Scout về phiên tòa xét xử Tom Robinson, bạn đọc sẽ có cái nhìn toàn diện về một phiên tòa diễn ra ở Mỹ như thế nào, và việc phân chia ghế ngồi cho người da đen và da trắng cũng đã cho thấy phần nào tình trạng phân biệt đối xử lúc đó. Một vụ án hiếp dâm không có chứng cứ y học của công tố viên, mọi kết luận chỉ được dựa trên lời khai mập mờ của hai nhân chứng. Bị cáo – một người da đen trầm lặng, đứng đắn, cảm thấy “tiếc” và thương cho cô gái da trắng không có ai giúp đỡ lại bị chính cô ta vu oan khi dụ dỗ anh không thành. Một vụ án với những tình tiết mà một người, với tâm sinh lý phát triển bình thường nhìn vào, đã thấy rõ ràng kết quả. Nhưng, vì một tư tưởng đã cắm rễ vào cả thị trấn Maycomb, thì cho dù “nạn nhân” có là người của dòng họ đáng khinh như Ewell, và cho dù vụ án có được dàn dựng đi chăng nữa, chỉ cần là người da trắng thì người đó vẫn đáng được bảo vệ hơn một người da đen vô tội. Ông Atticus, với tất cả nỗ lực và chân thành; với tất cả tài năng và đức hạnh đã đưa ra những lập luận không thể sắc bén hơn nhưng vẫn không thắng lại định kiến xã hội. Một mình ông là chưa đủ. Cái kết của Tom Robinson đã là một cái kết định sẵn.

Tác giả cất lên một tiếng thở dài tiếc nuối về cái kết bất hạnh cho cuộc đời Tom Robinson: “Bố Atticus đã sử dụng mọi công cụ sẵn có cho người tự do để cứu Robinson, nhưng trong tòa án bí mật của trái tim con người, bố Atticus không có cơ hội. Tom đã chết kể từ lúc Mayella Ewell mở miệng gào lên..” Dù biết trong cuộc chiến với chính người thân quen và bạn bè này, phần trăm thắng chỉ là một phần nghìn, ông Atticus vẫn kiên định với lựa chọn của mình – sống với đúng lương tâm và niềm tin bản thân. Ông đơn độc đấu tranh, không chỉ cho Tom, mà còn cho chính ông, cho các con và cho một sự thay đổi. Bằng trí tuệ khôn ngoan và trái tim ấm áp của mình, ông Atticus đã đem lại sự xúc động lớn cho thế hệ những người da đen, cho những tấm lòng vẫn còn hướng đến một thế giới bình đẳng và tin vào một thế giới bình đẳng. “Bởi vì cho dù chúng ta đã bị đánh bại một trăm năm trước khi chúng ta bắt đầu thì đó cũng đâu phải là lý do khiến chúng ta không cố thắng.” Cậu con trai Jem và cô con gái Scout đã học được nhiều điều từ phẩm chất của Atticus, và đã phần nào hiểu được tư tưởng mà ông muốn truyền đạt. “Không, Jem, em nghĩ chỉ có một hạng người. Đó là người - Anh cũng nghĩ như vậy…Nếu chỉ có một hạng người, tại sao mọi người không thân thiện được với nhau? Nếu tất cả đều giống nhau, tại sao họ lại mất công coi thường nhau?...” Những câu hỏi dấy lên trong đầu những đứa trẻ sẽ là tiền đề cho những đấu tranh mạnh mẽ sau này để đưa tất cả mọi người về trạng thái cân bằng, bất kể màu da.

Thông qua cách kể của cô con gái, tác giả lồng ghép những suy nghĩ sâu xa của bản thân một cách châm biếm về cách cư xử và suy nghĩ của con người trong thị trấn. Con người thật buồn cười. “Làm thế nào anh có thể ghét Hitler dữ dội và rồi trở mặt suy nghĩ tồi tệ về người khác ngay tại quê nhà.” Chính bản thân họ cũng không nhận ra rằng cách đối xử bất công của bản thân với người da đen đã nói lên sự giống nhau giữa họ và những kẻ xấu trên thế giới này. Atticus đã nhắn nhủ con gái một cách mạnh mẽ rằng “Khi con lớn hơn, con sẽ thấy người Da trắng lừa đảo người Da đen mỗi ngày trong cuộc đời con, nhưng hãy để bố nói con nghe điều này và con đừng quên: bất cứ khi nào một người da trắng làm điều đó với người Da đen, bất kể anh ta là ai, anh ta giàu cỡ nào, hoặc anh ta xuất thân từ một gia đình danh giá ra sao, thì người Da trắng đó vẫn là thứ rác rưởi.”

Bên cạnh vấn đề phân biệt chủng tộc, tác phẩm còn đan xen cách nhìn về cuộc đời, về lòng can đảm, về niềm tin và tấm lòng chân thành qua cách dạy con của người bố Atticus và những mẩu chuyện của những con người xung quanh trong thị trấn già cỗi Maycomb.

Đọc Giết con chim nhại, ta học được cách quan sát cuộc sống một cách đa diện và cảm thông. “Ta không bao giờ thực sự biết một người chừng nào ta chưa ở vào địa vị của họ và cư xử theo kiểu của họ”. Tác giả đưa ra một số kiểu người điển hình trong xã hội mà cụ thể là xã hội thu nhỏ ở Maycomb. Đó là nhân vật nữ Maudie – một người quá phụ gắn liền với những lời lẽ cay nghiệt, không phải ngày nào cũng làm việc tốt cho mọi người. Nhưng qua lời nhận xét của cô bé Scout, chỉ bằng những cuộc trò chuyện mỗi buổi chiều hằng ngày, Maudie thực ra là một con người hiểu biết, tử tế, lạc quan và thẳng thắn. Khi nhắc về Boo Radley – nhân vật bí ẩn sống ẩn dật trong ngôi nhà u ám, không giống đa số những nhân vật còn lại cảm thấy sợ hãi và rao những tin đồn xấu xa, cô Maudie chỉ cảm thấy đáng tiếc cho cuộc đời cậu ấy, cô nói rằng đó là một ngôi nhà buồn, rằng cậu ấy đã từng nói chuyện rất dễ thương hết mức hiểu biết của mình… Hay lúc nhà cô ấy bị cháy, cô Maudie vẫn cảm ơn Chúa và quan tâm chân thành đến vấn đề nhỏ nhặt của lũ trẻ. Rốt cuộc thì dáng vẻ hằng ngày không nói lên được điều gì và chúng ta sẽ không bao giờ thực sự hiểu hết về con người, kể cả bản thân chúng ta.

Hay đó là Calpurnia – người giúp việc da đen của gia đình Atticus. Vào thời điểm đó, người da đen được mặc định là những kẻ bần tiện, vô học nhưng Calpurnia chính là nhân chứng sống về một người da đen thông thái, tốt bụng. Nhân vật này không được đề cập nhiều nhưng chỉ thông qua một vài trang sách đã toát lên sự hiểu biết và cách cư xử khôn khéo của Calpurnia. Khi được hỏi tại sao bà không sử dụng cách nói chuyện khi nói với người da trắng để nói chuyện tại nhà thờ của người da đen, bà đã trả lời rằng: "Không cần thiết phải nói ra mọi điều mình biết. Như thế không đúng kiểu quý cô – thứ hai, người ta không thích có ai đó xung quanh biết nhiều hơn họ. Nó làm cho họ bực thêm. Cô sẽ không làm thay đổi được bất kì ai trong số họ bằng cách nói đúng, tự họ phải cảm thấy muốn học hỏi, và khi họ không muốn học thì cô chẳng thể làm gì ngoài việc im miệng và nói bằng thứ ngôn ngữ của họ." Đó quả là một cách trả lời thông minh!

Và còn nhân vật Scout – một cô bé cá tính, thông minh và lanh lẹ. Scout mất mẹ từ năm hai tuổi và được nuôi nấng trong tình yêu thương của bố Atticus đến lớn. Chính cô bé cũng đang đấu tranh cho chính mình trong cuộc chiến chống phân biệt đối xử. Lúc bấy giờ, phụ nữ luôn được quan niệm phải được dạy dỗ và tỏ ra mình là một quý cô đứng đắn. Scout chỉ thích được mặc quần tây để dễ đi lại và chơi đùa, nhưng người ta, nhất là bác Alexandra – một kiểu người cổ hủ và rập khuôn một cách quá đáng – lấy lý do cô bé bị thiếu tình thương và sự quan tâm của mẹ để chê bai và yêu cầu cô bé phải cư xử một cách “đúng mực”. Scout thể hiện rất rõ quan điểm của bản thân và nhất quyết bảo vệ quan điểm đó đến cùng.

Những nhân vật còn lại khác như Boo Radley, Dill, bà Dubose là những nhân vật được xây dựng đầy dụng ý của nhà văn. Bà Dubose được xây dựng trên hình ảnh con người già nua, bạo bệnh, khó chịu nhưng ẩn sâu bên trong là một nhân cách vĩ đại đầy can đảm. Atticus đã nói về bà một cách trân trọng như một lời nhắn gửi đến cô con gái bé nhỏ:

Bố muốn con thấy một điều gì đó ở bà. Bố muốn con thấy lòng can đảm thực sự là gì, thay vì có ý nghĩa rằng can đảm là người đàn ông với khẩu súng trên tay. Đó là khi con biết mình sẽ thất bại từ trước khi bắt đầu nhưng dù vậy con vẫn bắt đầu và con theo đuổi nó tới cùng cho dù có chuyện gì xảy ra.

Khi tác giả viết về sự trả thù của ông Bob Ewell, sự xuất hiện bất ngờ của Boo đã cứu nguy cho hai anh em, bạn đọc sẽ thấy ở đâu đó còn tia hy vọng. Tom Robinson đã chết, nhưng vẫn còn những con người tốt bụng ở đây, nhất là hai đứa trẻ Jem và Scout, sẽ sẵn sàng chiến đấu để không còn cái chết nào đáng thương như vậy nữa. Và chắc chắn là hai đứa trẻ đó đủ can đảm, thậm chí còn hơn người bố của mình.

Vào thời điểm hiện tại, vấn nạn phân biệt chủng tộc đã không còn quá gay gắt như lúc bấy giờ, tuy nhiên cuốn sách vẫn là minh chứng cho một giai đoạn khó khăn chống lại nó trong lịch sử. Đọc Giết con chim nhại, thế hệ sau này sẽ hiểu được phần nào bộ mặt xã hội trong giai đoạn đó và hiểu được giá trị cốt lõi của sự bình đẳng.

Cái kết của cuốn sách là phần gây tranh cãi nhiều nhất cho đến thời điểm hiện tại. Tại sao Atticus và cảnh sát trưởng lại bẻ cong sự thật và chấp nhận dựng lên câu chuyện khác đi để cứu cuộc đời Boo Radley? Tác giả dường như cũng đồng tình với quan điểm đó. Vậy thì đó là một cái kết chưa hoàn hảo hay là dụng ý của nhà văn về một sự công minh mơ hồ do con người tạo ra? Hãy đọc cuốn sách và tìm ra chân lý cho chính mình.